Garry Kasparov (Dünya Şampiyonu: 1985 – 1993, PCA Dünya Şampiyonu: 1993 – 2000)
Garry Kimovich Kasparov, 1963’te Bakü’de doğdu. Doğduğunda kullandığı isim Gari Vaynshteyn’dir. Beş yaşındayken ailesinin uğraştığı bir problemi çözünce ailesinin dikkatini çekti ve babası 7 yaşındayken ölünce annesinin soyadı Kasparyan’ın Rusça versiyonu olan Kasparov’u kullanmaya başladı.
8 yaşındayken Mikhail Botvinnik’in satranç okuluna girdi ve burada ünlü antrenör Vladimir Makagonov ile birlikte çalıştı. 1976’da Tiflis’teki Sovyet Gençler Şampiyonası’nı 13 yaşındayken 7/9 ile kazandı. Ertesi yıl da aynı turnuvayı 8.5/9 ile kazandı. 1978’de Sokolsky Anı Turnuvası’nda oynadı ve Minsk’teki turnuvayı kazandı. 1978’de 15 yaşında, ki bunu yapan en genç oyuncu oluyordu, Sovyet Şampiyonası’nda oynamaya hak kazandı. 1979’da Rusya Satranç Federasyonu’nun bir hatası sayesinde Banja Luka’da güçlü bir turnuvaya katıldı. O dönemde Kasparov’un elosu yoktu ve federasyon turnuvanın bir gençler turnuvası olduğunu zannederek genç Kasparov’u turnuvaya göndermişti. Turnuvadan sonra Kasparov’un elosu 2595 çıktı ve o dönemde bu rating elit büyükustaların bulunduğu bir seviyeydi. Ertesi yıl Dünya Gençler Şampiyonu oldu. Aynı yıl ilk kez Olimpiyatlar’da oynadı ve büyükusta ünvanını kazandı.
Kaparov, 1981 ve 1982’de Sovyetler Birliği Şampiyonası’da iki kez birinciliği paylaştı. Moskova’daki Interzonal’de Adaylar Turnuvası’na çıkmaya hak kazandı ve Fischer’den beri bunu en genç başaran oyuncu oldu. Çeyrek finalde Alexander Beliavsky’i eledi. Yarı finalde ise rakibi, rejimin kendisine kazanması için baskı uygulamasına neden olan Viktor Korchnoi’dur. Maçın, Pasadena, California’da oynanmasına SSCB karşı çıkınca yeni bir kriz ortaya çıktıysa da Korchnoi maçın Londra’da oynanmasına razı olunca iki oyuncu bir araya geldi. Kasparov, ilk oyunu kaybettiyse de daha sonra maçı kazandı ve adaylar finalinde eski dünya şampiyonu Vassily Smyslov’un rakibi oldu. Smyslov’u eleyen genç Kasparov, artık dünyada iki numaraydı ve Karpov’a karşı dünya şampiyonluğu mücadelesi verecekti.
1984’teki tartışmalı maçta ilk 9 oyunda 4-0 geriye düştükten sonra herkes Kasparov’un 6-0 ile süpürüleceğini tahmin ediyordu. Bu, genç dünya şampiyonluğu adayı için ağır bir darbe olabilirdi. Bu skora rağmen Kasparov, pes etmedi. Önce uzun bir beraberlik serisi yakaladı. Bu serinin ardından bir oyun daha kaybettiyse de nihayet maçın 32.oyununda durumu 5-1′ getirdi. Yeni bir beraberlik serisinden sonra 47 ve 48.oyunları kazandı. Bundan sonra48 oyunluk ünlü maç, iki oyuncunun da itirazına rağmen FIDE Başkanı Campomannes tarafından iki oyuncununda çok yıprandığı gerekçesiyle tatil edildi. Bu, Kasparov ile FIDE arasında yaşanacak ilk krizdi. Satranç tarihinde sonucu belli olmadan tamamlanan ilk maç bu maçtır.
Ertesi yıl oynana maç 24 oyun olarak düzenlendi. Kasparov maçı 13-11 kazanarak, Mikhail Tal’in rekorunu kırarak 22 yaşında dünya şampiyonu olup, gelmiş geçmiş en genç dünya şampiyonu oldu. O dönemde, rövanş kuralı geri getirilmişti ve ertesi yıl Karpov ve Kasparov Londra ve Leningrad’da mücadele ettiler. Kasparov bir ara farkı üçe çıkardıysa da Karpov üç oyun kazandı. Bununla birlikte Kasparov, sekondantlarından Evgeny Vladimirov’u rakibine açılış hazırlıklarını satmakla suçlayarak kovdu. Bununla birlikte, Kasparov bir oyun daha kazandı ve 12.5-11.5 ile ünvanını korudu.
İki dev ismin sonraki buluşması ise 1987’de Karpov’un Adaylar Maçları’ndan çıkmasıyla Seville’de oynandı. Maç çok çekişmeli oldu. Karpov, 23.oyunda büyük bir hata yaptıktan sonra Kasparov skoru eşitledi ve ünvanını korumayı başardı.
İki K’nın son maçı New York/Lyon 1990’da oynandı. Kasparov bu maçı da 12.5-11.5 kazandı. Dünya şampiyonu olduktan sonra profesyonel satrancı yaygınlaştırmak için Büyükustalar Birliği’ni (GMA) kurarak FIDE’ye karşı mücadele etmeye başladı. Satrancın profesyonelleşmesi için ve büyükustaların haklarını savunabilmesi için kurulan bu organizasyon 1993’te yerini Profesyonel Satranç Birliği’ne bıraktı. Dünya şampiyonu ve rakibi Nigel Short, bu organizasyon altında maçlarını oynamaya karar verdiler ve dünya şampiyonluğu krizi bu dönemde ortaya çıktı. Kasparov, maçı rahatça kazandı. Londra’da oynanan maç, İngiltere’de satrancın yaygınlaşmasına katkıda bulundu ve televizyondan canlı yayınlandı. Bu maç ile birlikte Kasparov PCA Dünya Şampiyonu, Karpov ise FIDE Dünya Şampiyonu idi.
Kasparov, 1995’te ünvanını Hintli Vishwanathan Anand’a karşı New York’taki Dünya Ticaret Merkezi’nde oynanan maçta korudu. PCA’nın sponsoru Intel desteğini çektikten sonra bu kurumun da sonu geldi.
Kasparov, Dünya Satranç Birliği (WCA) adı altında yeni bir dünya şampiyonası düzenlemek istedi. Destekçisi ise Linares’in organizatörü olan Luis Rentero idi. Shirov ve Kramnik arasında oynanacak maç Kasparov’un rakibini belirleyecekti; ancak Shirov 1997’de maçı kazandıktan sonra WCA dağıldı ve Kasparov bu sefer de ünlü İngiliz büyükusta ve yazar Raymond Keene’in başında olduğu Braingames’in organizatörlüğüde Shirov yerine Anand ile görüşmelede bulunduktan sonra Kramnik ile bir maç organize etti.
2000’in ikinci yarısında Londra’da oynanan maçta daha önce 1995 Anand maçında Kasparov’un sekondant ekibinde yer alan Kramnik 2.oyunu kazandı. Bundan sonra 10.oyunu da kazanan Kramnik, parti kaybetmeden dünya şampiyonu oldu. Özellikle Berlin Savunması’nda Kasparov’a geçit vermedi. 1985’ten beri ilk kez Kasparov dünya şampiyonu değildi. Bununla birlikte, elo listesinde birinci sıradaki yerini satrancı bırakana kadar korudu ve birçok turnuva kazandı. 2001’de Astana Turnuvası’nı kazanırken Kramnik’i de yenmesi küçük de olsa Kasparov için bir teselli oluyordu. 2002’De Kramnik’in taşıdığı “Klasik Dünya Şampiyonluğu” ünvanı için Adaylar Turnuvası niteliği taşıyacak olan Dortmund turnuvasına katılmayı reddetti ve sonuçlarının Kramnik ile rövanş maçı yapmaya yettiğini iddia etti.
Bu sonuçlar asyesinde yorumcu, yazar büyükusta Yasser Seirawan’ın arabuluculuğunda organizatör Bessel Kok, FIDE Başkanı Kirsan Ilyumzhinov, Kasparov ve Kramnik arasında Prag Antlaşması imzalandı. Bu anlaşmanın amacı, iki dünya şampiyonluğu ünvanının yeniden birleştirilmesiydi. Önceden planlandığı Kasparov ve Ponamariov oynamadılar. Ponamariov yerine dünya şampiyonu olan Rustam Kasımdzhanov da maçı da sponsor bulunamadığından oynanamadı. Bu dönemde Türkiye de maçın oynanması için aday olduysa da Kasparov, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ne ve TSF’ye teşekkür ederek dünya şampiyonluğu yarışından çekildiğini açıkladı.
İki ay sonra ünlü Linares turnuvasını dokuzuncu kez kazanarak eşi görülmemiş bir rekora imza attıktan sonra bir basın toplantısı düzenleyerek 10 Mart 2005 tarihinde, profesyonel satrancı bıraktığını açıkladı. Siyasete atılacağını ve dünya şampiyonluğu tarihçesini anlattığı “My Great Predecessors” kitabına ve satrançla hayatın ilişkisini anlatan kitabına yoğunlaşacağını açıkladı. Satrançta, 2004’te Rusya Şampiyonluğu’nu kazandıktan sonra bir amacının kalmadığını anlattı.
Satrancı bıraktıktan sonra Kasparov, sadece Lozan’da bir yıldırım turnuvasında oynadı ve burada Karpov ile birlikte birinciliği paylaştı.
Kasparov’un siyasetle ilişkisi, satranç kariyerini sürdürürken başlamıştı. Kasparov, 1990’da Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nde istifa ederek Rusya Demokratik Partisi’ne katıldı. 1996’da Boris Yeltsinin seçim kampanyasına kaçırdı. 1991’de Rusya’dan demokrasinin tanıtımına veridği destekten ötürü “Ateş Koruyucusu” ödülünü aldı. 2005’te Birleşik Sivil Cephe adındaki siyasal oluşuma katıldı. Satrancı bıraktıktan bir ay sonra 10 Nisan 2005’te satranç tahtasıyla saldırıya uğradı. Kasparov, Devlet Başkanı Vladimir Putin’in en aktif muhaliflerinden birisidir. Birçok mitinge katıldı ve bunları organize etti. 14 Nisan 2007’de bu mitinglerden birisinde tutuklandı ve 10 saat göz altında kaldıktan sonra serbest bırakıldı.
Kasparov, satrançta bilinen en yüksek ratinge (2851, Temmuz 1999) ulaşmıştır ve en uzun süre 1 numarada kalan oyuncudur. Aynı zamanda Ocak 1990’da 2800 barajını geçen ilk oyuncu olmuştur. Dört kez SSCB, dört kez de Rusya adına olmak üzere sekiz Olimpiyatlar’da yer almış ve hepsinde altın madalya kazanmıştır. Satranç Oskarı’nı 14 kez kazanan tek oyuncudur. 1981-1990 arasında oynadığı bütün turnuvalarda birinci veya eş puanlı birinci olarak bir başka rekorun sahibidir.
Kasparov, satranca farklı yönleriyle katkıda bulunmuş bir şampiyondur. 1990’lı yıllardan itibaren modern satranca yön vermeye başlayan bilgisayarlarla yakından ilgilenmiştir. 1984’te dünyaca ünlü ChessBase’in kuruluşuna fikir babalığı yapmıştır. 1989’dan itibaren dünyanın en iyi bilgisayarlarına karşı insanları temsil etmiştir. 1989’da Deep Thought’u 2-0 yenmiştir. 1996’da IBM’in ürettiği Deep Blue’yu 4-2 yenmiştir. Ertesi yıl Deeper Blue adlı programa karşı son partiyi tartışmalı bir şekilde kayıp bir varyant seçerek 3.5-2.5 kaybetti. Maçtan sonra Deeper Blue’nun yakın zamandaki oyunlarına bakamaması, kendi oyunlarının Deeper Blue ekibi tarafından çalışılmasının haksızlık olduğunu belirtirken ve bilgisayarın hamlelerinde insan müdahalesi olduğunu iddia etti. Kasparov’un rövanş isteği IBM tarafından reddedildi ve Deeper Blue emekliye ayrıldı. 2003’te Kasparov bir sonraki maçında FIDE tarafından organize edilen Deep Junior’a karşı oynadı. Deep Junior saniyede 3 milyon pozisyon hesaplayabiliyordu. Kasparov, maçın son partisinde iyi bir konum elde ettiyse de beraberliğe razı oldu. Maçı son partisi ESPN2 tarafından canlı yayınla gösterildi ve yaklaşık 200-300 milyon izleyicinin maçı izlediği tahmin ediliyor. Maç, 3-3 berabere sonuçlandı. Aynı yıl X3D Fritz ile 4 oyunluk bir maç yaptı. Bu maçta 3 boyutlu gözlükler ve konuşmayı tanıyan bir sistem aracılığıyla hamlelerini ileten Kasparov, X3D ile 2-2 berabere kaldı. Bu maçta Kasparov, kaybettiği oyunda iyi konumda büyük bir gaf yapmıştı.
Kasparov, okullarda satrancın yaygınlaştırılması için farklı ülkelerde çeşitli vakıflar kurmuştur. 2004’te Çeşme’deki Avrupa Kulüpler Kupası’nda TSF Başkanı Ali Nihat Yazıcı ile bir araya gelerek Türkiye’de satrancın okullarda ders olması projesine destek vermiştir. Ayrıca 2006 yılında My Great Predecessors adlı kitabının, Türkçe çevirisinin tanıtımı ve TÜYAP Kitap Fuarı’nda konuşma yapmak üzere Türkiye’ye gelmiştir. Türkiye’de satrancın gelişimini dikkatle izleyen ve bu gelişimi övgü dolu sözlerle takdir eden Kasparov’un kitabı “Benim Ustalarım” adıyla İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayınlanmıştır.
Kasparov’un “My Great Predecessors” adlı beş ciltten oluşan dünya şampiyonluğu tarihçesini anlatan kitabı, şimdiden satranç klasikleri arasına girmiştir. Türkçe de dahil olmak birçok dilde çevirilmiştir. Kasparov, kendisinden önceki dünya şampiyonlarını dönemin siyasal ve toplumsal koşullarına da göndermelerde bulunarak, oyuncuların psikolojik dünyasına nüfuz etmeye çalışarak ve oyunlarını detaylı bir şekilde analiz ederek satranç tarihinin en büyük oyuncularını farklı yönleriyle okuyucuya sunuyor. Dünya şampiyonlarını yanı sıra dönemlerinin en iyi oyuncularından bahseden Kasparov, bu kitabın yanı sıra 1970’lerde ve 1980’lede açılış teorisinde gerçekleşen önemli değişimleri anlatan “Revolution in the 70’s” adlı bir kitabı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra “How Life Imitates Chess” (Hayat Satrancı Nasıl Taklit Eder?) adıyla hayatla satrancın birbiriyle nasıl ilişkili olduğunu anlatan bir kitabı da bulunmaktadır. Ayrıca 1980’lerde en iyi oyunların analiz ettiği bir kitabı, Raymond Keene ile birlikte yazdığı bir açılış kitabı bulunmaktadır. Bunun dışında dünyanın en önemli gazetelerinden Wall Street Journal’daki satranç köşesini de hazırlamıştır. Satrancı bıraktıktan sonra da New In Chess’te de bir satranç köşesi hazırlamıştır.
İlk bakışta agresif ve Alekhine’i andıran oyun stili aslında çok daha evrenseldir ve stratejik planlarının derinliği hocası olan Botvinnik’i andırır. Ayrıca açılış teorisine çok büyük katkılarda bulunan Kasparov, bilgisayarlarla yapılan açılış hazırlıklarının önemini kavrayan ilk dünya şampiyonudur. Başta Şah-Hint, Grünfeld, Sicilya’nın çeşitli varyantları, Vezir Gambiti olmak üzere birçok açılışta teoriye önemli katkılarda bulunmuştur.
Kaynak: www.tsf.org.tr
