Anatoly Karpov (Dünya Şampiyonu: 1975 – 1985, FIDE Dünya Şampiyonu: 1993 – 1999)
Anatoly Yevgenyevich Karpov, 1951’de Ural Bölgesinde Zlatoust’da dünyaya geldi. 4 yaşındayken satranç oynamayı öğrendi. 11 yaşındayken Usta Adayı oldu. 12 yaşındayken Mikhail Botvinnik’in satranç okuluna katıldı. 15 yaşında Sovyet Ustası olarak Spassky’nin bu konudaki rekorunu kırdı. 1967, Groningen’deki bir gençler turnuvasını kazandı. Ayrıca, çok iyi bir öğrenci olan Karpov, Moskova Devlet Üniversitesi’nde Matematik Bölümü’ne girdi. Sonradan okul değiştirerek Leningrad Devlet Üniversitesi’nde İktisat Bölümü’nden mezn oldu. Burada Büyükusta Semyon Furman ile birlikte çalıştı. Furman, eski Sovyet Ekolü’nün en önemli antrenörlerinden biridir, ve oyuncu olarak da beyazlarla çok iyi sonuçlar almasıyla tanınır. Hatta, ondan şaka yollu olarak “beyazlarla dünya şampiyonu” diye bahsedilir. 1969’da Stockholm’deki Dünya Gençler Şampiyonasını kazanarak bunu Spassky’den beri başaran ilk Sovyet oyuncu oldu. Hemen arkasından Venezuela’nın başkenti Caracas’ta bir uluslararası turnuvada dördüncülüğü paylaştı ve büyükusta oldu.
1970’lerin başından itibaren, Karpov hızlı ilerleyişine devam etti. 1973’te Sovyetler Birliği Şampiyonası’nda ikinci oldu, ve Leningrad Interzonal Turnuvası’nda birinci oldu. 1974 Adaylar Turnuvası’nda önce Lev Polugayevski, ardından eski Dünya Şampiyonu Boris Spassky ile eşleşti. Bu maçta, Spassky’nin açılış hazırlıklarına yardımcı olan ana sekondantı Efim Geller’in maça birkaç ay kala Karpov ile birlikte çalışmaya başlaması da bazı otoriteler tarafından maçın Karpov lehine tek taraflı geçmesinden bir etken olarak kabul edilir. Adaylar Finali’nde Karpov, 1960’ta Sovyetler Birliği Şampiyonu olarak elit büyükustalar arasına giren Korchnoi ile karşılaşaktı. Korchnoi ile ilişkileri o dönem de pek iyi değildi ve iki defa daha dünya şampiyonluğu için karşılaştığı rakibi ile arasında çeşitli krizler olmuştur. Karpov, 3-0 öne geçse de, Korchnoi mücadeleyi bırakmadı ve 3-2’Ye geldiyse de maçın sonunda Karpov az bir farkla maçı kazandı. Bu maç iki oyuncunun Dünya Şampiyonluğu için vereceği ilk mücadele olacaktı.
1975’te, Fischer, Dünya Şampiyonluğu maçına çıkmayınca Karpov, oynamadan dünya şampiyonu oldu. Önceki dünya şampiyonunu yenmemişti. Her ne kadar Kasparov, Karpov ile dünya şampiyonluğu mücadelesini girdiği zamanlarda bunu gündeme getirdiyse de Karpov’un 1975’teki maçta daha iyi şansları olduğunu söylemişti. Spassky ise, Fischer’in 1975’te kazanacağını; ancak Karpov’un yeniden döngüden maçı oynamaya hak kazanıp Fischer’i 1978’de yeneceğini iddia etmesi meşhurdur. Bununla birlikte, Karpov, oynamadan dünya şampiyonu olsa da, birçok dünya şampiyonunun aksine, görece az turnuvada oynayan bir şampiyon olmamıştır. 160’tan fazla uluslararası turnuva kazanarak bu alanda bir dünya rekorunun sahibidir.
Karpov’un 1978 Dünya Şampiyonası’nda rakibi yeniden Korchnoi idi. Bu dönemde Korchnoi’un Sovyetler Birliği’nden ayrılmış olması maça siyasi gelişmelerin de damga vurmasına neden oldu. Filipinler’in Baguio kentinde oynanan maçta Karpov’un ekibinde bulunan Dr.Zukhar’ın kendisini hipnotize etmeye çalıştığını iddia eden Korchnoi, maçlara aynalı gözlüklerle geliyordu. Ayrıca Korchnoi, başka birçok iddialarda da bulundu. Maçta ise Karpov 5-2 öndeyken Korchnoi, mücadeleyi bırakmayıp skoru 5-5’e getirdi. O dönemde beraberliklere bakılmadan ve oyun sınırı olmadan 6 oyun kazanan oyuncu maçı kazanıyordu. 5-5 olduktan sonra herkes Karpov’un çökeceğini sanırken, o bir sonraki partiyi kazanarak ünvanını korudu. Maçtan sonra 1979’da Montreal’deki süper büyükusta turnuvasında Mikhail Tal ile birlikte birinciliği paylaştı. Bugojno 1978 ve 1980 turnuvalarını kazandı. Ayrıca Linares’i de 1981’de kazandı. Bunu yanı sıra bu yıllarda beş kez Tilburg Turnuvası’nı kazandı. Sovyetler Birliği Şampiyonluğu ünvanını ise 1976, 1983 ve 1988’de olmak üzere üç kez kazandı. Karpov, 1970’ler ve 1980’lerin ortalarına kadar dünyanın en iyi oyuncusuydu.
Üç yıl sonra, Korchnoi Hübner’i eleyerek Karpov’un yeniden rakibi oldu. Bu sefer maç İtalya’nın Meran kentinde olacaktı ve maça bu sefer de Korchnoi’un askerlik nedeniyle tutuklanan oğlu damgasını vurdu. Bu sefer maç tek taraflıydı ve Karpov ünvanını rahatça korudu.
Garry Kasparov, Karpov’u tahtından indiren isim oldu. 1984’teki maçta genç Kasparov karşısında 4-0 öne geçen Karpov’a iki galibiyet daha gerekiyordu. Kasparov, bu noktadan sonra oyun tarzını değiştirdi ve Karpov’un kazanmak için tam 17 oyun beklemesi gerekti. En sonunda Karpov 5-0 öne geçtyise de sonra Kasparov 32. oyunu kazandı. Daha sonra Karpov 47 ve 48.oyunları kaybedince durum 5-3 oldu. Karpov’un yaklaşık 10 kilo kaybetmiş olması, oyuncuların yorgun düşmesi tartışmalı bir karara neden oldu. Oyuncuları çağırdan FIDE Başkanı Florencio Campomannes maçı tatil etti. O ana kadar 40 oyun beraberlikle sonuçlanmıştı.
Ertesi yıl oynanan rövanşta Karpov unvanını kaybetti. Bununla birlikte 1990’ların ortalarına kadar ikinci sırada kaldı. Kasparov ile Londra/Leningrad 1986, Seville 1987, New York/Lyon 1990’da unvan maçları oynadı. 1987’de Kasparov’un 23.partideki büyük hatası ve daha birçok başka anda Karpov’un ünvanı yeniden ele geçirme şansı vardı. Bu partiyi dramatik bir şekilde kaybedince, Kasparov ünvanını korudu. İki oyuncunun mücadelesi yıllarca satranç dünyası tarafından heyecanla izlendi.
1992’de Karpov, Adaylar Maçları’nda Nigel Short’a elendi. Bununla birlikte Kasparov ve Short 1993’te FIDE’den ayrılınca yeniden FIDE Dünya Şampiyonu oldu. Adaylar Finali’nde Short’a elenen Jan Timman’ı Jakarta’daki maçta yenmişti. Bu şampiyonluğu da tartışmalı olmuştu. Bununla birlikte, ertesi yıl satranç tarihinin en kuvvetli turnuvalarından birisi olarak gösterilen Linares 1994’ü 11/13 gibi inanılmaz bir skorla kazandı. Turnuvadan önce, Kasparov, bu turnuvayı kazanan oyuncunun haklı olarak turnuvalar şampiyonu olarak gösterilebileceğini söylemişti. Kasparov ve Shirov turnuvada 8.5 puanla ikinciliği paylaşmışlardı.
Karpov, 1996’da ünvanını Gata Kamsky’e karşı korudu. Bundan sonra ise, FIDE eleme usülü sistemi dünya şampiyonalarında uygulamaya başladı. Karpov ise doğrudan finalde oynayacatı. Rakibi ise en son Michael Adams’e eleyen Vishwanathan Anand oldu. Anand’ı 4-2 yenerek ünvanını korudu; ancak 1999’da Las Vegas’taki turnuvada şampiyonun doğrudan finalde oynama hakkının kaldırılması ve ilk turdan mücadele etmesinin gerekmesi yüzünden Karpov unvanını 1999’da bıraktı.
1990’lı yıllarından ortalarından itibaren Karpov turnuvalarda fazla oynamamaya başladı. Sovyetler Birliği dağılmadan önce de siyasetin içinde olan ve partinin üyesi olan Karpov, FIDE ile olan tartışmalarından sonra satrançtan soğudu. UNICEF Elçisi olan Karpov, birçok sosyal etkinliğe katılmaktadır. 2005’ten beri Rusya’da danışma ve denetleme görevini yürüten bir kurum olan Kamu Meclisi’nin üyesidir. 2006’daki seçimlerde FIDE Başkanlığı’na aday olması gündeme geldiyse de gerçekleşmedi.
Karpov, son yıllarda sadece hızlı satranç veya yıldırım turnuvalarında oynuyor. 2002’de Kasparov’u 2.5-1.5 yenmeyi başardı. 2006’da Lozan’da, Kasparov, Korchnoi ve Polgar ile birlikte yer aldığı turnuvada Kasparov ile birlikte birinciliği paylaştı.
Karpov, satrançta kusursuz bir tekniğin ve derin bir konumsal anlayışın birleştiği bir oyuncudur. Ağır fakat kusursuz bir şekilde konumunu geliştirmesiyle tanınır. Oyunu Capablanca ve Smyslov’unkine benzetilebilir.
www.tsf.org.tr
